ناخن‌ها، گرچه بخش کوچکی از بدن هستند، می‌توانند مانند آینه‌ای وضعیت سلامت کلی بدن را نشان دهند. در کودکان، تغییر شکل ناخن‌ها، چه به صورت شکنندگی، فرورفتگی، خطوط غیرعادی، تغییر رنگ، یا رشد ناقص، اغلب والدین را نگران می‌کند. این تغییرات ممکن است نشانه‌ای از یک عادت ساده مانند ناخن جویدن باشند یا به مشکلات پزشکی جدی‌تری اشاره داشته باشند. از آنجا که کودکان در حال رشد هستند و بدنشان به عوامل محیطی و داخلی حساس است، شناسایی دلایل تغییر شکل ناخن‌ها اهمیت زیادی دارد. این مقاله به بررسی علل شایع این مشکل، عوامل مرتبط، روش‌های تشخیص، و راهکارهای پیشگیری و درمان می‌پردازد تا والدین بتوانند با آگاهی بیشتری به سلامت فرزندان خود توجه کنند.
اما چرا ناخن‌های کودکان تغییر شکل می‌دهند و چه باید کرد؟ برای پاسخ، ابتدا علل احتمالی را از دیدگاه‌های مختلف بررسی می‌کنیم، سپس به علائم، تشخیص، و راهکارهای عملی می‌پردازیم. هدف این است که اطلاعات جامعی ارائه شود تا والدین بتوانند با اطمینان بیشتری این مسئله را مدیریت کنند.
ناخن‌ها و نقش آن‌ها در بدن
ناخن‌ها از کراتین، پروتئینی سخت که در پوست و مو نیز یافت می‌شود، تشکیل شده‌اند. آن‌ها از بستر ناخن رشد می‌کنند و نقش محافظتی برای انگشتان دارند. در کودکان، ناخن‌ها به دلیل رشد سریع بدن و فعالیت‌های روزمره ممکن است بیشتر در معرض آسیب باشند. ناخن‌های سالم معمولاً صاف، یکنواخت، و صورتی‌رنگ هستند، اما وقتی شکل، رنگ، یا بافت آن‌ها تغییر می‌کند، می‌تواند نشانه‌ای از عوامل مختلفی باشد، از عادات روزمره گرفته تا بیماری‌های سیستمیک.
تغییر شکل ناخن‌ها در کودکان می‌تواند به صورت‌های مختلفی ظاهر شود. برخی کودکان ناخن‌های شکننده یا نازکی دارند که به راحتی ترک می‌خورند. برخی دیگر ممکن است ناخن‌هایی با فرورفتگی‌های کوچک، خطوط طولی یا عرضی، یا حتی شکل قاشقی (مقعر) داشته باشند. تغییر رنگ به زرد، سفید، یا قهوه‌ای و جدا شدن ناخن از بستر نیز از دیگر مشکلات رایج است. هر یک از این تغییرات می‌تواند سرنخی از وضعیت سلامت کودک ارائه دهد.
علل شایع تغییر شکل ناخن‌ها در کودکان
– عادات و آسیب‌های مکانیکی
یکی از شایع‌ترین دلایل تغییر شکل ناخن‌ها در کودکان، عادات روزمره و آسیب‌های مکانیکی است. کودکان اغلب فعال و کنجکاو هستند و ناخن‌هایشان در معرض فشارهای مختلفی قرار می‌گیرد. ناخن جویدن (onychophagia) یک عادت رایج در کودکان است، به‌ویژه در سنین 4 تا 12 سال، که می‌تواند باعث کوتاه شدن، ترک‌خوردگی، یا تغییر شکل بستر ناخن کودکان شود. این عادت گاهی با استرس یا اضطراب مرتبط است و می‌تواند به عفونت‌های اطراف ناخن یا حتی تغییر دائمی شکل آن منجر شود.
علاوه بر ناخن جویدن در کودکان، ضربه‌های مکرر به ناخن‌ها، مثلاً هنگام بازی با اشیا سخت یا برخورد با سطوح زبر، می‌تواند باعث شکستگی، لایه‌لایه شدن، یا تغییر شکل ناخن‌ها شود. برای مثال، کودکی که عادت دارد با انگشتانش روی میز ضربه بزند یا اسباب‌بازی‌های سخت را فشار دهد، ممکن است ناخن‌هایش آسیب ببیند. این نوع آسیب‌ها معمولاً بی‌ضرر هستند، اما اگر مکرر باشند، می‌توانند ظاهر ناخن را به طور دائم تغییر دهند.
– کمبودهای تغذیه‌ای
تغذیه نقش مهمی در سلامت ناخن‌ها دارد، زیرا ناخن‌ها برای رشد سالم به مواد مغذی خاصی نیاز دارند. کمبود برخی ویتامین‌ها و مواد معدنی می‌تواند باعث تغییر شکل ناخن‌ها شود. به عنوان مثال، کمبود آهن می‌تواند به ناخن‌های قاشقی‌شکل (koilonychia) منجر شود، که در آن ناخن‌ها حالت مقعر و فرورفته پیدا می‌کنند. این مشکل در کودکان مبتلا به کم‌خونی فقر آهن شایع است و اغلب با علائمی مانند خستگی و رنگ‌پریدگی همراه است.
کمبود زینک (روی) نیز می‌تواند باعث شکنندگی، ایجاد خطوط سفید روی ناخن‌ها (لکه‌های لوکونیشیا)، یا رشد کند ناخن‌ها شود. زینک در غذاهایی مانند گوشت قرمز، آجیل، و غلات غنی‌شده یافت می‌شود، و کمبود آن در کودکانی که رژیم غذایی محدودی دارند (مثلاً گیاه‌خواران یا کودکان بدغذا) شایع‌تر است. بیوتین (ویتامین B7) که در تخم‌مرغ، آووکادو، و ماهی یافت می‌شود، برای استحکام ناخن‌ها ضروری است. کمبود بیوتین می‌تواند باعث نازک شدن و شکنندگی ناخن‌ها شود.
به منظور کسب اطلاعات بیشتر در رابطه با بیوتین، پیشنهاد می شود مقاله “همه چیز درباره بیوتین یا ویتامین B7” تالیف و ترجمه دکتر عبدالهی را در مجله داروکده مطالعه نمایید.
دیگر املاح و ویتامین‌های ضروری برای کودکان نظیر کلسیم و ویتامین D نیز برای سلامت ناخن‌ها مهم هستند. کمبود این مواد مغذی، که در لبنیات، سبزیجات برگ‌دار، و نور خورشید تأمین می‌شوند، می‌تواند ناخن‌ها را ضعیف و مستعد ترک‌خوردگی کند.
خوشبختانه، این نوع تغییرات با اصلاح رژیم غذایی یا مصرف بهترین شربت‌های کلسیم برای کودکان (تحت نظر پزشک) قابل بهبود هستند.
– عفونت‌ها
عفونت‌های قارچی و باکتریایی از دیگر علل شایع تغییر شکل ناخن‌ها در کودکان هستند. عفونت‌های قارچی (اونیکومیکوزیس) می‌توانند باعث ضخیم شدن، تغییر رنگ به زرد یا سفید، و شکنندگی ناخن‌ها شوند. این عفونت‌ها در کودکان کمتر از بزرگسالان شایع هستند، اما در محیط‌های مرطوب (مثلاً بعد از شنا یا پوشیدن کفش‌های تنگ) می‌توانند رخ دهند. قارچ‌ها معمولاً به درمان‌های موضعی یا خوراکی ضدقارچ نیاز دارند.
عفونت‌های باکتریایی، مانند پارونیشیا، که عفونت پوست اطراف ناخن است، نیز می‌توانند شکل ناخن را تغییر دهند. این مشکل اغلب با قرمزی، تورم، و درد اطراف ناخن همراه است و ممکن است به دلیل آسیب به پوست (مثلاً بریدگی یا ناخن جویدن) ایجاد شود. در موارد شدید، عفونت می‌تواند بستر ناخن را تحت تأثیر قرار دهد و باعث تغییر شکل دائمی شود.
– بیماری‌های پوستی
برخی بیماری‌های پوستی می‌توانند روی ناخن‌های کودکان اثر بگذارند. پسوریازیس، یک بیماری خودایمنی که باعث پوسته‌پوسته شدن پوست می‌شود، می‌تواند ناخن‌ها را نیز درگیر کند. در کودکان مبتلا به پسوریازیس، ناخن‌ها ممکن است فرورفتگی‌های کوچک (pitting)، ضخیم شدن، یا جدا شدن از بستر (onycholysis) را نشان دهند. این علائم معمولاً با ضایعات پوستی در سایر نقاط بدن همراه هستند.
اگزما (درماتیت آتوپیک) نیز می‌تواند باعث خشکی و شکنندگی ناخن‌ها شود، به‌ویژه اگر کودک پوست اطراف ناخن را بخاراند. لیکن پلان، یک بیماری التهابی نادر، می‌تواند خطوط طولی یا شکنندگی ناخن‌ها را ایجاد کند. این بیماری‌ها معمولاً به درمان‌های تخصصی نیاز دارند و باید توسط متخصص پوست تشخیص داده شود.
– بیماری‌های سیستمیک
در برخی موارد، تغییر شکل ناخن‌ها می‌تواند نشانه‌ای از بیماری‌های سیستمیک باشد. کم‌خونی، به‌ویژه کم‌خونی فقر آهن، می‌تواند باعث ناخن‌های قاشقی‌شکل شود. مشکلات تیروئیدی، مانند کم‌کاری تیروئید، ممکن است باعث نازک شدن، شکنندگی، یا رشد کند ناخن‌ها شوند. بیماری‌های کلیوی یا کبدی نیز می‌توانند ظاهر ناخن‌ها را تغییر دهند، مثلاً با ایجاد خطوط سفید یا تغییر رنگ به زرد.
در موارد نادر، بیماری‌های ژنتیکی مانند دیستروفی ناخن (nail dystrophy) می‌توانند باعث تغییر شکل دائمی ناخن‌ها شوند. این بیماری‌ها معمولاً با علائم دیگری در بدن همراه هستند و نیاز به ارزیابی پزشکی دقیق دارند.
